Laboratuvarda Kimyasallarla Çalışmalarda Emniyet Kuralları
1. KİMYASALLARLA ÇALIŞMALARDA EMNİYET KURALLARI
Kimya laboratuvarlarında daima bir tehlike kaynağı bulunabilir. Emniyet kuralları tehlikeyi azaltmaya çalışır. Fakat bu kuralların izlenmesi emniyeti garanti etmez. Özellikle araştırma laboratuarlarında rutin prosedürler takip edilmez. Yapılan iş yeni bir maddenin keşfi ya da incelenmesi olduğu için bir kurallar dizisi önceden verilemez. Ancak temel kurallara kesinlikle uyulmalıdır. Tüm laboratuvar çalışanları unutmamalıdır ki yapılacak bir hata kendilerine kadar diğer insanlara da zarar verecektir.
LABORATUVARDA HER ŞEYİ EN BAŞTA DÜŞÜNÜN!
Herhangi bir deneye başlamadan neyin yanlış gidebileceğine karar vermeye çalışın. Çalışmanın gidişatını düşünün. Olabilecek acil bir durumda gerekecek panzehir ve emniyet malzemelerinin varlığından emin olun. Setin, potansiyel zararlı olabilecek maddelerden temizlenmiş olduğuna emin olun.
Bir kaza olursa setin üstündeki hangi maddenin yanıcı ya da herhangi bir tehlike oluşturabileceğini, hangisinin tehlike arz etmeyeceğini düşünmeye başlamak çok geç olacaktır. En yakın yangın söndürücünün, ilk yardım kutusunun, göz yıkama şişesinin ve emniyet duşunun yerlerini öğrenin.
BİR SÜRÜ KAZA DÜŞÜNMEMEKTEN KAYNAKLANIR!
TİPİK BİR ÖRNEK :
İçi çözücü dolu, ağzı tıpayla kapalı ısıtıcı üzerinde ya da daha kötüsü çıplak ateşte ısıtılıyor ya da destinasyon şilifli malzeme ile yapılıyorken ne atmosfere ne de vakuma çıkış yok! Problem hiç düşünülmemiş. Çalışan kişi potansiyel bombaya yüzünü iyice yaklaştırmış ve termometreyi daha iyi okuyabilmek için emniyet gözlüklerini de çıkarmış !
2. BAZI GENEL EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI
* Toksik gazları, buharları ya da tozları kullanmayı gerektiren çalışmalar setin üstünde değil çeker ocak üstünde yapılmalıdır.
* Tehlikeli kimyasalları -çeker ocaklar bu amaçla tahsis edilmediği sürece- çeker ocak içinde saklamayın.
* Daima uygun boyutta ısıtıcı, manto, klamp, destek, tutacak v.s. kullanarak cam sistemleri emniyetli bir şekilde kurunuz.
* Küçük veya çatlak cam eşyaları kullanmayın. Özellikle de küçük veya çatlak erlenleri vakum altında kullanmayın.
* Cam şilifler sıkıştığında aşırı kuvvet kullanmayın. Eldiven giyin ve elinizi korumak için bez kullanın.
* Destilasyonda cam boruya hortumları bağlarken kolay kayması için su kullanın. Ya da tel veya klipsle tutturun.
* Reaksiyonları mümkünse uygun bir emniyet ekranının ardında yapın. Mümkün değilse de en azından deneyi başkalarına doğru yapmayın. Büyük desikatörleri daima emniyet ekranı ardında ya da özel kutularında boşaltınız.
* Bekler kullanılmayacaksa gaz vanaları kapatılmalıdır. Eğer küçük bir alev kalmalıysa hava vanasını kapatın. O zaman sarı renkli alev görülür. Mavi alev gün ışığında görülemez.
* Ayırma hunisinde uçucu çözücüleri çalkalarken ara sıra ters çevirin ve vanasını açın.
* Beki yakmadan önce çevrede parlayıcı çözücü olup olmadığını kontrol edin.
* Yanmakta olan bunzen beklerini rafların altına itmeyin.
* Hiçbir zaman kimyasalları ağızla çekmeyin.
* Laboratuarda sigara içmeyiniz. Laboratuara yiyecek, içecek sokmayınız.
3. KANSEROJEN, MUTAJEN VE TERATOJEN MADDELER
Bu maddeler, mutlaka ya çeker ocaklarda ya da kapalı kaplarda tutulmalıdır. Bu maddeleri içeren kapların üzerine " KANSER YAPICI " yazısı yapıştırılmalıdır. Kullanıldıktan sonra da bu kaplar iyice yıkanmalıdır. Böyle maddeleri kullananlar, derinin maddeyi absorplamasını önlemek için eldiven giymelidir. Bu maddeler izinsiz kullanılmamalıdır.
AŞAĞIDAKİ MADDELER KANSEROJENDİR !
1- Polisiklik aromatik hidrokarbonlar: - benzpiren, - benzantrasen, - dibenzantrsen, - benzakridin.
2- Aromatik aminler ve türevleri: Kimyasal çalışmalarda kanser yapıcı olarak karşılaşılan ana gruptur.
1.grup kanserojenler (imali, bulundurulması ve kullanılması yasaktır): -naftilamin, benzidin, -aminobifenil,-nitrobifenil ve bunların tuzları.
2.grup kanserojenler (fabrikalarda personelin bunlarla çalışması kontrollüdür): -naftilamin, o-toluidin, o-dianisidin, diklorobenzidin ve bunların tuzları.
3- N-nitrozo bileşikleri: R-N-(NO)R' formundaki bütün bileşikler kanserojendir.
4- Betapropilakton, nitrojen bileşikleri, etilenamin ve etilenamin içeren bileşikler.
4. ÖZEL VE EXTRA TEHLİKELİ MALZEMELER
Tehlikeli maddelerin :
1.Özel tehlikeli olanlar: Yani özel bir araştırma sahasında kullanılan ve o konudaki uzmanın bilgisini gerektirenlere " özel tehlikeli maddeler " diyebiliriz.
2.Extra tehlikeliler ise : Fosgen, hidrazin, silan, asetilenik bileşikler gibi tehlikeli olduğu herkesçe bilinenlerdir.
Herhangi bir çalışma prosedürü belirlenirken öncelikle kullanılacak malzemeler ve yöntemler dikkatle incelenmeli, çalışılacak malzeme hangi gruptan olursa olsun, öncelikle danışmana ve emniyet kitaplarına başvurarak özellikleri öğrenilmelidir. Deney esnasında deney setine ve deney bölgesine çalışılan maddenin ne olduğu ve tehlikelerini içeren açık bir uyarı etiketi konmalıdır. Bir çalışma yapılmadan önce, her şeyden önce bu çalışma yüzünden çalışmacının kendisinin ve çevresindekilerin maruz kalabileceği tehlikeler belirlenmelidir. Özellikle çevremizdekiler için tehlike içerenler yapılmamalıdır.
Tehlikeli maddelerle çalışmak gerektiğinde aşağıdaki gibi bir belge hazırlanmalı ve herkesin görebileceği bir yere asılmalıdır.
1- Tehlikeli madde veya deneyin adı: ...............................
2- Kullanılan tehlikeli maddenin miktarı: ..........................
3- Tehlikenin türü: ................................................
4- Araştırmada çalışanların isimleri: Tarih / İmza:
................................... ...... .......
................................... ...... .......
Aşağıdaki şekilde bir izin belgesi hazırlanacaktır:
a- Çalışma yeri: ...................................................
b- Depolama yeri: ..................................................
c- Çalışmanın sürdüğü tarih ve zamanlar: ...........................
Prosedürler ve önlemler:
d- Takip edilecek deneysel prosedür. Kısa açıklama:
..................................................................
..................................................................
e- Çeker ocaklar. çalışılması gereken derece:
..................................................................
f- Gerekli koruyucu giysi:
..................................................................
..................................................................
g- Özel bir izleme gerekir mi? Detayları veriniz. (Reaksiyonun yürümesi sırasında ortaya çıkabilecek kimyasal ve radyoaktif zararlıların izlenmesi gerekir mi?)
..................................................................
..................................................................
5- Atıkların yok edilmesi prosedürü:
..................................................................
..................................................................
6- Olabilecek bir kaza halinde özel ilk yardım prosedürü:
..................................................................
..................................................................
7- Kaza anında yapılacaklar:
a- Döküntü ve kalıntıların yok edilmesi:
...............................................................
...............................................................
b- Yangın:
...............................................................
...............................................................
(Kullanılacak yangın söndürücünün türünü mutlaka yazın)
c- Deneyi durdurma prosedürü:
...............................................................
...............................................................
8- Elektrik veya su kesildiğinde yapılacaklar:
a- Elektrik kesilirse: ..........................................
b- Su kesilirse: ................................................
c- Diğer bazı durumlarda, örneğin voltaj düşerse: ...............
...............................................................